منصور نمری

منصور نَمِرى‏، شاعری شیعی است که در اشعار خود از حق اهل بیت(ع) دفاع نموده است. وی معاصر هارون الرشید و شاگرد عتابی است. او شاعری سیاسی است که معتقد به تقیه نیز هست به این جهت تشیع خود را پنهان داشته و نسبت به خلفاء اظهار دوستی می‌نماید. اعتقاد حقیقی وی از لابه لای اشعارش به خوبی آشکار است و به‌کارگیری صنعت توریه که گاهی نوعی تصریح نیز در آن است این مدعا را اثبات می‌کند. بدخواهان و کینه توزان نزد هارون اسرار او را فاش نموده و پرده از تشیع و محبت بسیارش به اهل بیت پیامبر(ص) برداشتند و خشم هارون را بر وی برانگیختند. هارون مأموری را برای قتل وی فرستاد ولی قبل از رسیدن مأمور، او از دنیا رفت. وفات وی را حدود سال ۱۹۰ه. ق. نوشته‌اند. از این شاعر اخبار و اشعار زیادی به دست ما نرسیده است.

ولادت، نسب و کنیه

منصور بن سلمة بن زبرقان از طایفه نمر بن قاسط نزاری  بین سال‌های ۱۴۰و ۱۴۵ه. ق. در شهر رأس العین در جزیره «ام عمر» در شمال شام دیده به جهان گشود. کنیه‌ او ابو الفضل الشاعر الجرزی البغدادی بود.

اهل بیت(ع) در اشعار وی

وی از خواص بارگاه هارون الرشید بوده ولی در باطن به اهل بیت(ع) ارادت می‌ورزیده است. وی در دوران‌ سرکوب‌ علویان‌ و خصوصاً شیعیان‌ توانست‌ مصیبت و ستمی که‌ به‌ اهل‌ بیت‌ (ع) رسیده‌ بود را در گوش‌ تاریخ‌ فریاد کند و با مرثیه‌ سرایی و مدیحه‌ گویی فضایل‌ و مناقب‌ آنان‌ را در اشعار خود به طور صادقانه‌ و با صراحت‌ لهجه‌ به‌ همگان‌ برساند. اعتقاد حقیقی او از لابه‌لای اشعارش به خوبی آشکار است و به کارگیری صنعت توریه که گاهی نوعی تصریح نیز در آن است این مدعا را اثبات می‌کند. او از جهت توانایی در شعر از برگزیدگان شاعران عصر خویش است. بدخواهان و کینه‌توزان نزد هارون اسرار او را فاش نموده و پرده از تشیع و محبت بسیارش به اهل بیت پیامبر(ص) برداشتند و خشم هارون را بر وی برانگیختند.

منصور نمری از شاعران شیعه با نه قصیده، حضرت علی(ع) و امام حسین(ع) را به عنوان برجسته‌ترین نمادهای دینی معرفی می‌کند. علی(ع) در نزد او نماد کرم، هدایت، رحمت، مظلومیت، و شجاعت، و امام حسین (ع) نماد مظلومیت، و شهادت، است.

منصور در بیشتر اشعار شیعی خود و مخصوصاً در مدح علی (ع) با استناد به حدیث منزلت از صنعت بدیع توریه استفاده می‌کند، بنابراین هرجا که منصور نمری، هارون الرشید را مدح می‌گفت، منظور او از کلمه هارون، حضرت علی بن ابی طالب(ع) بود.مانند این بیت:

آل الرّسول خیار النّاس کلّهم

و خیر آل رسول الله هارون

• ترجمه: خاندان پیامبر، همه ایشان بهترین مردم‌اند و بهترین خاندان پیامبر خدا، هارون است.

صاحب اعیان الشیعه به نقل از ابن شهرآشوب در معالم العلماء، شعرا را به چهار طبقه تقسیم می‌کند: مجاهدین، مقتصدین، متکلّفین و متّقین. و نمری را در زمره شعرای متّقی شیعه شمرده است. از نمونه‌های دیگر شعر وی شعری است که در رثای امام حسین(ع) سروده است.

تقتل ذریة النبی ویر		جون جنان الخلود للقاتل
ویلک یا قاتل الحسین لقد		لؤت بحمل ینؤ بالحامل
ما الشک عندی فی کفر قاتله		لکننی قد اشک فی الخاذل

• ترجمه:وای بر شما! نواده‌های پیامبر(ص) کشته می‌شود/آن گاه برای کشندگان شان بهشت جاویدان آرزو می‌کنند/بدا به حال تو‌ای کشنده حسین(ع)!/بار گناهی که بدوش می‌کشی گران و تحمل ناپذیر است./من در کفر کشنده او شک ندارم/تردیدم در کفر آنان است که او را در صحنه نبرد تنها گذاردند.

همچنین درباره نمری نوشته‌اند که وی بر تربت پاک حسین(ع) مرثیه می‌سرود و منقلب می‌گشت و همچون سیل از دیدگانش اشک می‌ریخت.

و قد شرقت رماح بنی زیاد		بری من دماء بنی الرسول
برئنا یا رسول الله ممن		أصابک بالاذاة و بالذحول
ألا یا لیتنی وصلت یمینی		هناک بقائم السیف الصقیل
فجدت علی السیوف بحر وجهی		ولم أخذل بنیک مع الخذول

ترجمه

• نیزه‌های بنی زیاد آنقدر از خون فرزندان رسول الله(ص) نوشیدند که گلوی آنها گرفت.
• ‌ای رسول خدا من از تمام کسانی که تو را آزردند و به کین و دشمنی تو برخاستند، بیزارم و از آنان تبری می‌جویم.
• ‌ای کاش من در آنجا بودم و (در یاری تو) شمشیر برّان به دست می‌گرفتم.
• و با چهره‌ای گشاده خود را سپر شمشیرها قرار می‌دادم و هرگز مانند دیگر مردم نمی‌شدم و نمی‌گذاشتم که فرزندان تو را خوار کنند.

خصوصیات نمری

از بارز‌ترین صفات منصور، سخاوتمندی، عفیف بودن، پرهیز از مکروهات و زشتی‌های اخلاقی و حریص نبودنش را ذکر کرده‌اند. همچنین درباره وی نوشته‌اند که به سبب اعتقاد پاک و التزامش به مذهب تشیع از معاصی و محرمات اجتناب می‌کرد که از جمله آن معاصی شراب خواری بود که در زمان عباسیان در مجالس ادبی عمل شایعی بود. او از جهت توانایی در شعر از برگزیدگان شاعران عصر خویش است.شاعری متفنن و چیره دست در انواع شعر است. اشعارش سهل، روان، لطیف، دقیق و پرفراز است.

آثار

بعد از مرگ‌ منصور نمری و سوزانده‌ شدن‌ دیوان‌ اشعارش‌ توسط‌ هارون‌ الرشید، هیچگونه‌ کوششی در جمع‌آوری و نگهداری اشعار وی بخاطر ترس‌ از حکومت‌ وقت‌ صورت‌ نگرفت‌. لذا تعداد اشعار بجا مانده‌ از وی کم‌ می‌باشد و در کتب‌ امالی و تراجم‌ بصورت‌ پراکنده‌ موجود است‌.

درگذشت

منصور نمری با تکیه‌ بر اصل‌ تقیه خود را به‌ هارون الرشید نزدیک‌ کرد ولی مدتی نگذشت که‌ تشیع وی توسط‌ استادش‌ کلثوم بن عمرو العتابی برای هارون‌ آشکار شد و به دنبال‌ آن‌ هارون‌ به ابو عصمت که یکی از سرهنگان دولت او بود دستور داد که‌ هر جا نمری را یافتند دست‌ و زبانش‌ را قطع‌ کرده و سپس‌ گردنش‌ را بزنند، اما وی به برکت محبت اهل بیت(ع) از عذاب هارون نجات یافت و قبل‌ از اجرای حکم‌ خلیفه‌ با مرگ‌ طبیعی از دنیا رفت. او به سال ۱۹۰ یا ۱۹۳ ه‍.ق درگذشته است.

پانویس

منابع

پیوند به بیرون